اهمیت نخستین برگردان شه‌نامه فردوسی به زبان پشتو
صبورالله سیاه‌سنگ
شه‌نامه پشتو، منثور است و در واقع، ترجمه شه‌نامه منثوری است که به کوشش محبوبه کاشانی در تهران چاپ شده است. با آنکه شه‌نامه، یادگار ماندگار ابوالقاسم فردوسی، بیشتر از هزار سال دارد، هنوز تازه است و یکی از چند شاهکار فناناپذیر ادبیات جهان شمرده می شود.این اثر تا کنون چندین بار به زبانهای عربی، فرانسوی، ایتالیایی، روسی، آلمانی، دانمارکی، سوئدی، لهستانی، ترکی، هندی و ارمنی برگردان شده، ولی جای این اثر مهم تا کنون در زبان پشتو خالی بود. پیوند گسست ناپذیر فارسی و پشتو در جغرافیای افغانستان و از سوی دیگر هوای حماسی و منظره های رزمی شه‌نامه، ضرورت ترجمه اش به این زبان را دو چندان می ساخت.
از گنجینه ادبیات پشتو برمی آید که هنرمندان، نویسندگان و مترجمان آن، بیشتر سرگرم اشعار و افسانه های عاشقانه مانند آدم خان و درخانی، موسی خان و گل مکی، طالب جان و گل بشره، مومن خان و شیرینو و خشکیار و شاترینه بوده اند. به گمان زیاد، یگانه بازگردان پشتو که رنگ و بوی حماسی دارد، کارنامه پهلوان امیر حمزه است.
اخیرا، دکتور صالح محمد زیری، وزیر پیشین صحت عامه و یکی از شخصیت های سیاسی چهار دهه تاریخ افغانستان، شه‌نامه را با عنوان “د فردوسی شه‌نامه” به نثر شیوای پشتو برگردانده و با این کارش گام بلندی در راه آمیزش و باهمی دو زبان رسمی این کشور برداشته است. صالح محمد زیری در افغانستان بیشتر به عنوان یک چهره سیاسی شناخته شده است او از بنیانگذاران حزب دموکراتیک خلق و وزرای ارشد در کابینه نور محمد تره‌کی و حفیظ الله امین بود.
چنان‌که در دیباچه دیده می شود، ترجمه پشتو بر بنیاد متن منثوری آماده شده است.دکتر زیری می‌نویسد: سالها پیش که می خواستم در این عرصه کاری انجام دهم، دوستانم می گفتند: “شه‌نامه تنها به خاطر داستانهایش مهم نیست؛ نیم اهمیت آن در بلندای شعرش نهفته است. اگر به نثر ترجمه شود، شه‌نامه نخواهد بود. به این ترتیب، ناخواسته قانع شده بودم و از ترجمه دست کشیدم. چندی بعد، در یک کتابخانه چشمم به گزینه منثور شه‌نامه – به کوشش محبوبه کاشانی – افتاد. این کتاب در ماه نوامبر ۲۰۰۳ در تهران چاپ شده است. همان روز دست به کار شدم و توانستم ترجمه اش را در هژده ماه پایان بخشم».
مترجم پشتو در آغاز کتاب، بحث مفصلی دارد در پیرامون سرزمین پهناور شه‌نامه از قاف تا سیستان، از زابل تا سمنگان و از اندراب تا گرزوان و به دنبالش اشاره می کند به دو دلیلی که چرا شه‌نامه در مناطق عمدتا پشتون نشین درست جا نیفتاده است.
به باور دکتر زیری، اکثریت گویندگان زبان پشتو نمی توانند فارسی بخوانند، آنهم در سطحی که معنا و مفهوم آفریده های ادبی را دریابند. البته، دانستن برخی از واژه ها و اصطلاحات غبارگرفته هزار سال پیش برای فارسی زبانانی که آموزش خوب ندیده باشند، نیز آسان نیست.
او می افزاید: “در بسیاری از محلات پشتون نشین گفته می شود که شه‌نامه داستان منظوم شاهان ایران و جنگهای آنان است. با مطالعه این شاهکار ادبی، زمینه ها و وجوه اشتراک حوزه های فرهنگی در دو کشوری که امروز با مرز سیاسی از یکدیگر جدا شده اند، نمایان می گردند و خوانندگان خواهند دانست که شه‌نامه نه تنها جنگنامه این یا آن کشور نیست، بلکه بخشی از سرمایه معنوی بشریت به شمار می رود”.
برگردان شه‌نامه از سوی دکتر صالح محمد زیری دو ویژگی دارد: رسایی و سادگی زبان و امانتداری در بازگردانی متن اصلی. البته هر جا که افاده های دشواریاب نیازمند آگاهی بیشترند، توضیحات مختصری آورده شده اند.
گنجانیدن پاره هایی از شعر فردوسی در آغاز و پایان هر فصل داستانی، شیوه سودمند دیگری است. این آمیزش آگاهانه فرهنگی خواننده پشتو زبان را وامیدارد تا با دلگرمی بیشتر به آموزش فارسی بپردازد و از هر دو زبان یکسان بهره گیرد.
کتاب “د فردوسی شه‌نامه” در قطع وزیری، با حروف برجسته، عنوان گذاری‌های رهنمون و کمترین اشتباه تایپی چاپ شده است.لازم به یادآوری است که پیش از محبوبه کاشانی، دوازده تن از نویسندگان و پژوهشگران، از جمله دکتر جلال خالقی، محمد اسلامی ندوشن، دکتور منصور رستگار، بهرام گرگین، میر جلال الدین کزازی و دیگران داستانهای شاهنامه را به نثرآورده بودند.دکتر صالح محمد زیری افزون بر کتاب کنونی، ده اثر چاپ شده در زمینه های گوناگون شعر، داستان، سیاست و جامعه شناسی دارد.
شناسنامه کتاب
نام: د فردوسی شه‌نامه
شاعر: ابوالقاسم فردوسی
نویسنده متن فارسی: محبوبه کاشانی
مترجم پشتو: دکتر صالح محمد زیری
چاپ نخست: ۱۳۹۳ خورشیدی/ ۲۰۱۴
تعداد صفحات: ۶۳۳
شمارگان: ۱۰۰۰ جلد
چاپخانه: کراچی پاکستان
بهای فروش در افغانستان: ٤٥٠ افغانی
منبع: http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2014/04/140421_l09_shahnameh_pashto_translate.shtml