پاداش روزه داری، از نگاه مولانای بلخ

محمدسرور رجایی

از امروز وارد نیمۀ دوم ماه مبارک رمضان می‌شویم. کم کم به شب‌های قدر و روزهای پایانی ماه مبارک رمضان نزدیک می‏شویم. می‌بینیم که تمام روزه‌داران منتظر پاداش الهی هستند. پاداش پر برکتی که از جانب خداوند مهربان برای بندگان مومنش، وعده داده شده است. از روزگاران  دور روزه‏داران در انتظار بخشش و غفران الهی هستند، به همین بهانه نگاهی می‏اندازیم به سروده‌های طرب‌انگیز حضرت مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، به بیت‏های از یک غزل ماندگار خداوندگار بلخ حضرت مولوی که با این مطلع آغاز می‌شود، توجه فرمایید.

بربند دهان از نان کآمد شکر روزه

دیدی هنر خوردن بنگر هنر روزه

در ادامۀ همین غزل بسیار خیال‌انگیز، حضرت مولانا هوشمندانه مخاطبان خود را به نعمت‏ها و پاداش‌هایی که بر اثر روزه‌داری نصیب آن‌ها می‏شود، یادآوری می‌کند

روزه نَمِ زمزم شد دُر عیسی مریم شد

بر طارم چارم شد او در سفر روزه

گر روزه ضرر دارد صد گونه هنر دارد

سودای دگر دارد سودای سر روزه

این روزه در این چادر پنهان شده چون دلبر

از چادر او بگذر وا جو خبر روزه

باریک کند گردن ایمن کند از مردن

تخمه اثر خوردن مستی اثر روزه

سی روز در این دریا پا سر کنی و سر پا

تا در رسی ای مولا اندر گهر روزه

شیطان همه تدبیرش و آن حیله و تزویرش

بشکست همه تیرش پیش سپر روزه

ماه رمضان و مفاهیم مرتبط با آن، از روزگاران دور پیوسته مورد توجه شاعران زبان پارسی بوده که همواره به آن پرداخته‌اند. حضرت مولانای بلخ که در بین شاعران زبان پارسی بیشترین توجه را به ماه روزه و مفاهیم مرتبط با آن دارد، از موضوع پاداش و برکات این ماه نیز غافل نمانده است.  البته ابیاتی که درباره برکت و پاداش روزه داران وجود دارد، با نگاه‌های متفاوتی در سروده‏های این شاعر بلند آوازۀ زبان فارسی دیده می‏شود. به باور این شاعر انسانی که فرایض دینی خود را به گونۀ شایسته انجام دهد و نماز و روزه اش هم مقبول خداوند واقع شود، پهلوان است. روحیه پهلوانی پاداشی کمی نیست که شاعر به روزه‏داران واقعی می‏دهد و می‌فرماید.

چون نماز و روزه‌ات مقبول شد

پهلوانی پهلوانی پهلوان

پاک باش و خاک این درگاه باش

کبر کم کن، در سماع عاشقان

مولوی زمانی برای روزه‌ پاداشی را از جانب خداوند مهربان به زبان می‌آورد، که احساس می‏کند انسان به واسطۀ روزه‌داری باید به خدا وصل باشد؛ روزه‌داری از سر اخلاص باشد و شخص روزه‌دار خود را در محضر خدا بداند و بتواند تمام خواسته‏های نفسانی خود را با روزه‌داری، هیچ انگارد. رسیدن برای روزه‌دار واقعی پاداشی نیکی است که طعم آن را جز شخص روزه‌دار کسی دیگری درک نمی‏کند. چنین است که حضرت مولوی قرن‏ها پیش سروده است.

تو گاو فربه حرصت به روزه قربان کن

که تا بری به تبرک هلال لاغر عید

وگر نکردی قربانِ عنایت یزدان

امید هست که ذبحش کند به خنجر عید

پاداش و هدیه روزه‌داران از نظر مولوی روحی بلندی ا‌ست که با اراده زاغ‏های نفس خویش را از چیدن دانه‌های مردار، در اختیار داشته باشد. اگر چنین شد آن وقت همین زاغ‏ها تبدیل به طوطی‌های می‌شود که جز حلاوت و شیرینی چیزی دیگری میل نخواهند داشت. این موضوع خودش پاداشی است برای انسان روزه‌دار که زاغ‏های نهفته در وجودش در ماه مبارک رمضان تبدیل به طوطی‌های شیرین سخن و شکر گفتار می‏شوند. چنین است که مولوی با زبان خیلی ملایم و لطیف روزه‌‌داران را دلداری می‌دهد و می‌فرماید.

زاغان طبع را تو ز مردار روزه ده

تا طوطیان شوند و شکار شکر کنند

در ظل میرآب حیات شکر مزاج

شاید که آتشان طبیعت شرر کنند

مولوی در سروده‌های خود بالاترین و گران‏بهاترین پاداش الهی را برای روزه‌دار با الهام از مفاهیم قرآنی، مهمانی خداوند می‌داند. مهمانی که یک ماه بر سفره پر برکت الهی حضور دارد و هر لحظه از نعمت طعام آسمانی برخوردار است. آن هم در ماهی که دروازه‏های جهنم بسته است و دروازه‌های بهشت برین گشوده. آیا نعمت و پاداش غفران الهی برای روزه‌داران این ماه، کم پاداشی است؟  

دلا در روزه مهمان خدایی

طعام آسمانی را سرایی

در این مه چون دَرِ دوزخ ببندی

هزاران دَر ز جنت برگشایی

به باور حضرت مولانا، روزه‌داران این ماه نوید هدیه‏های بیشتری دارد. یقینا پاداش آن‌هایی که آذان شام را انتظار می‏کشند، طعام‌های آسمانی و خوشگواری در انتظار است.

از طعام الله و قوت خوش‌گوار

بر چنان دریا چو کشتی شو سوار

باش در روزه شکیبا و مُصر

دم به دم قوت خدا را منتظر

که آن خدای خوب‌کار بردبار

هدیه‌ها را می‌دهد در انتظار