شعر و سخن با موسیقی باران بهاری
سهراب سروش
عصر روز سه‌شنبه، ۲۸ حمل ۱۳۹۷ در حالی که باران بهاری کابل را می‌شست، شمار زیادی از فرهنگیان، هنرمندان، نویسندگان، شاعران و دانشجویان مقیم کابل، زیر سقف تالار علامه محمد‌اسماعیل مبلغ، در دانشگاه ابن سینا گردهم جمع شده بودند و به موسیقی باران گوش می‌دادند. صدای باران اما موسیقی پس‌زمینه بود. صدای اصلی شعر و سخن بود. دو ساعت شعرخوانی و سخنرانی در یکی از برنامه‌های مهم و پرطرفدار فرهنگی و ادبی سال‌های اخیر در کشور، یعنی «شبهای کابل». همایش شبهای کابل عنوان سلسله برنامه‌هایی است که آن را از چند سال بدین طرف «خانه ادبیات افغانستان» در کابل برگزار می‌کند. این برنامه به نقد و ارزیابی کارنامه چهره‌های فرهنگی و ادبی افغانستان می‌پردازد. تاکنون 29 همایش از شبهای کابل برگزار شده است که این سطور گزارشی است از برنامه بیست و نهم.
بیست و نهمین شب از شبهای کابل، میزبان دکتر سرور مولایی، دکتر عفت مستشارنیا و برندگان درون‌کشوری جشنواره نهم قندپارسی بود. برنامه رأس ساعت دو با گردانند‌گی جلال نظری آغاز شد. جلال در آغاز دکتر صادق دهقان مدیر پیشین خانه را در جایگاه دعوت کرد. آقای دهقان ضمن تشریح فعالیت‌های بیست‌ساله خانه ادبیات افغانستان از ترکیب جدید مدیریتی خانه خبر داد و عبدالشکور نظری را به عنوان مدیر جدید خانه معرفی کرد. عبدالشکور نظری دومین سخنران برنامه بود. او اهداف کاری خانه ادبیات افغانستان را برشمرد و گفت: «هدف خانه پیشتر از همه کشف، پرورش و معرفی چهره‌های تازه در حوزه آفرینش ادبی است؛ آفرینش شعر و داستان و فرا‌تر از آن رشد و توسعه فرهنگی کشور.» آقای نظری بیان داشت: «ما با برگزاری مرتب جشنواره ادبی «قندپارسی»، برگزاری همایش «شبهای کابل»،» کتاب ماه» و سایر برنامه‌های دیگر می‌کوشیم به این هدف نزدیک شویم.» آقای نظری افزود: «باورمندیم بدون توسعه فرهنگی که نگرش ما را به جهان و انسان تشکیل می‌دهد، ناممکن است بتوان به هویت مشترک و شناختی درست از منافع ملی و اجماع نظر درباره نظام سیاسی و پایه‌های ارزشی و فکری آن و در نهایت رشد و توسعه همه‌جانبه در کشور دست یافت. همچنین سعی می‌کنیم با خوانش انتقادی، از میراث فرهنگی گذشتگان برای رشد و پیشرفت ادبیات امروز و ترسیم چشم‌اندازهای پیش روی آن استفاده کنیم.» مدیر جدید خانه ادبیات در اخیر از تمام شاعران، نویسندگان، هنرمندان و فرهنگیان کشور به منظور اثرگذاری بهتر و بیشتر فعالیت‌های خانه ادبیات درخواست همکاری کرد.
پس از آن گرداننده با خوانش چند بیت از عایشه درانی، دکتر عفت مستشارنیا را در جایگاه خواست. عنوان سخنرانی بانو مستشارنیا «عایشه درانی؛ ستم‌دیده روزگار»، بود. خانم مستشارنیا که مصحح دیوان عایشه درانی نیز است، به صورت مفصل به سرگذشت ادبی، زندگی‌نامه و تحلیل آثار این خانم ستم دیده شاعر پرداخت. او زندگی عایشه درانی را به سه دوره تقسیم کرد. یک: دوران کودکی و جوانی و کسب آموزش و دانش اولیه. دو: دوران می‌ان‌سالی و ازدواج و به دنیا آوردن پنج دختر و یک پسر و سه: دوران شاعری و سخنوری؛ دوران طاقت‌سوز و نوحه‌سرایی در غم از دست دادن یگانه پسرش در جنگ‌های کشمیر. خانم مستشارنیا شعرهای عایشه را معطوف به رویدادهای سیاسی زمان او، انتقادی و بخش از کارهای آخر عمرش را عرفانی توصیف کرد و بیان کرد که زبان و بیان و کلمات او در سراسر اشعارش از رقت خاص و سادگی و روانی برخوردار است. به باور بانو مستشارنیا اندیشه، شهامت گفتار و رفتار چنین زنی در روزگاری که زنان حق موجودیت نداشته‌اند، قابل نقد و ستایش است. با این‌که او بالغ بر شش هزار بیت سروده است و دیوان او از نظر حجم با کمتر زن شاعر فارسی قابل مقایسه است، اما متاسفانه بیشتر مردم فقط نام او را می‌دانند و از این‌که او چه‌کاره بوده و چه کار کرده است، اطلاع چندانی ندارند.
«غزنه، شش‌صد سال پس از سنایی» عنوان سخنرانی دکتر سرور مولایی، پژوهشگر، تصحیح‌گر نسخه‌های خطی و استاد دانشگاه بود. آقای مولایی سخنانش را با این پرسش آغاز کرد: «غزنه شش صدسال پس از سنایی چه سرنوشتی داشته است؟ در شهری که دو صد و سی سال، هزاران مدرسه بوده، به قول دولتشاه سمرقندی، چهارصد شاعر طراز اول در آن زندگی می‌کرده، پس از آن فروپاشی، آیا برسر آن خرابه‌ها، در دل آن خرابه‌ها، بر خاکستر آن خرابه‌ها، زایشی، پرورشی، رشدی، تربیتی، علمی، دانشی، عالمی، شاعری پدید بیاید؟ پاسخ ایشان به این پرسش با تساهل و تسامح این بود: در شش‌صد سال پس از سنایی روزگار غزنه با این‌که در باطن همچنان درخشان است، ولی در ظاهر تاسف‌بار است.»
در بخش آخِر برنامه شاعرانی چون امیر مروج، عبدالمالک عطش، بنیاد امید، تمنا توانگر، یکتا احمدی، شمس شمیسا، مرتضی برلاس، عصمت‌الله سیروس، محمدانور ظفری، غلام‌حسین میرزایی و… به ترتیب سروده‌های‌شان را به خوانش گرفتند. در پایان، جوایز و لوایح تقدیر برندگان درون‌کشوری برندگان نهمین جشنواره قندپارسی به برندگانش اهدا شد. همایش نقد ادبی شبهای کابل از برنامه‌های پرطرفدار ادبی در پایتخت کشور است که تاکنون به بررسی انتقادی کارنامه بسیاری از نام‌آوران عرصه فرهنگ و ادبیات افغانستان پرداخته است. این برنامه در کنار برنامه «کتاب ماه» که به بررسی انتقادی آثار تازه منتشر شده در حوزه فرهنگ و ادبیات می‌پردازد، نقش مؤثر در گسترش فضای ادبی در افغانستان داشته است. بیست و نهمین شب از شبهای کابل با همکاری نهادهای مانند دانشگاه ابن سینا، پژوهشگاه ابن سینا، انتشارات تاک، نشر تاریخ شفاهی افغانستان و انجمن دانشجوی دانشگاه ابن سینا برگزار شد. یادآور می‌شود که دفتر خانه ادبیات افغانستان در کابل، در نظر دارد به‌زودی سلسله برنامه‌هایی چون شبهای کابل، کتاب ماه و نشست‌های هفتگی نقد و خوانش شعر را از سر گیرد. بنابراین در سال پیش رو علاقه‌مندان به ادبیات شاهد کارگاه‌های آموزش داستان‌نویسی، شعر، خوانش متون و نقد ادبی خواهند بود.
گزارش تصویری:
عکاس: عمر ثنا